Project achtergrond
In de eerste week van 2020 kwam naar buiten dat Nederland voor het eerst in de geschiedenis meer dan 2 miljoen bedrijven telt, vooral eenmanszaken. Nederland scoort met 12,2% zzp’ers in de hele beroepsbevolking boven het Europese gemiddelde en de groei van het aantal zelfstandigen vlakt nog lang niet af. In de culturele sector is het aandeel zzp’ers helemaal hoog: 72% volgens een SEO-rapport uit 2018. Ook in de creatieve sector is het aandeel zzp’ers hoog. ZZP’ers hebben als ondernemer sinds jaar en dag een eigen verantwoordelijkheid voor hun oude dag. Alleen lang niet iedere zelfstandige spaart voor zijn of haar pensioen. Zeker voor de groep waarvoor het geen bewuste keuze is om zzp’er te zijn, de gedwongen zzp’ers. Voor deze groep kan het al moeilijk zijn om rond te komen, laat staan om bij te sparen voor de oude dag. Maar ook zzp’ers die het wel kunnen betalen, sparen veelal niet voor hun pensioen. In de politiek komt het wel af en toe ter sprake om de groep zzp’ers een betere toegang te verlenen tot het pensioenstelsel, maar effectieve maatregelen zijn tot nu toe altijd uitgebleven.
Het pensioenstelsel moet zo worden ingericht dat alle werkenden voor een goed pensioen kunnen sparen. In het pensioenakkoord zijn twee afspraken gemaakt over de pensioenopbouw van zzp’ers. Er komt een wettelijke verzekeringsplicht voor het arbeidsongeschiktheidsrisico, en er wordt onderzocht hoe zzp’ers makkelijk voor hun pensioen kunnen sparen. Voor het eerste punt heeft het kabinet aan de Stichting van de Arbeid (StvdA) gevraagd om met een voorstel te komen voor de adequate arbeidsongeschiktheidsverzekering van zelfstandigen. Deze is op 3 maart jongstleden aangeboden aan het kabinet. Voor zelfstandigen wordt nog nader bekeken hoe zij makkelijker pensioen kunnen sparen. Er zijn enkele globale voorstellen voorstellen gedaan die dit jaar nader bekeken worden en in de transitiefase 2022 tot 2026 nader uitgewerkt zullen worden. Het is de hoogste tijd om de toegang van zelfstandigen tot het pensioenstelsel te verbeteren. En dat kan alleen met, door en voor zzp’ers uit de culturele en creatieve sector.
De culturele en creatieve sector
Mensen kiezen heel bewust voor een baan in de culturele en creatieve sector, ondanks het vooruitzicht dat hun inkomen veelal onder modaal is en blijft. Ook in de sector zelf is er een ‘cultuur’ van het accepteren van lage uurtarieven en inkomens. Met name in de culturele sector zijn de winstmarges klein en worden activiteiten veelal ondersteund door minimale subsidies vanuit de overheid of culturele fondsen. De urgentie is hoog. Het is een maatschappelijk probleem. De sector en de zzp’ers in de culturele en creatieve sector zijn kwetsbaar. Hoe kan hier een beter vangnet voor ontworpen worden en welk bewustzijn is daarvoor nodig? Het merendeel van de zzp’ers in deze sector is niet met hun pensioen of hun toekomst bezig. Ze zijn al blij als ze voldoende inkomen hebben.
Maar er zit ook een enorme kracht in de sector. De sector creëert werkgelegenheid, draagt bij aan het vestigingsklimaat en creëert waarde over de grenzen van de eigen sector. De toegevoegde waarde van de creatieve en culturele sector is 25,5 miljard euro (3,7 procent) aan het bbp. Net iets kleiner dan de bouwnijverheid, maar tweemaal zo groot als de landbouw. De sector was tevens goed voor zo’n 320 duizend banen, 4,5 procent van de totale werkgelegenheid. Bovendien waren er in 2018 134.500 zelfstandig ondernemers actief in de sector, een kleine 11% van het totaal aantal zzp’ers in Nederland. In 2011 kreeg de culturele en creatieve sector, niet voor niets, een centrale plaats in het kabinetsbeleid als een van de negen topsectoren. Bovendien levert de culturele en creatieve sector een belangrijke bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. En een goed inkomen voor nu, straks en later is een maatschappelijke uitdaging waar we met z’n allen in Nederland voor staan. In dit innovatielab willen we met de culturele en creatieve sector dit vraagstuk onderzoeken en herontwerpen.
Doel van het innovatielab
In onze maatschappij van vandaag hebben we te maken met complexe maatschappelijke vraagstukken. Hiervoor is vaak niet één probleemeigenaar aan te wijzen. Deze vraagstukken vragen om een andere aanpak. Waarin we anders denken en anders samenwerken. Ontwerpers kunnen helpen die toekomst vorm te geven. Hierbij gaat het niet alleen om de uitkomst, maar ook om het gezamenlijke proces. Bij deze vraagstukken moeten we kijken naar wat systemisch mogelijk, economisch haalbaar en ook politiek van belang is. Maar bovenal moeten we de mensen waarom het gaat, hun behoeften en gedrag, centraal zetten.
In dit innovatielab willen we met, door en voor zzp’ers het vraagstuk rondom pensioenopbouw en het vormgeven van een gewenst later onderzoeken én (her)ontwerpen. Waarin we vanuit verschillende perspectieven, belangen en brillen kijken naar het vraagstuk, de leefwereld van de culturele en creatieve zzp’ers centraal zetten én we de creativiteit van de sector inzetten om met een ontwerpaanpak iteratief aan oplossingen te werken. Om te onderzoeken wat ons gewenste later is.
Later is een lastig iets. “Iedereen wil oud worden, maar niemand wil oud zijn”. Veel mensen vinden het niet leuk om over na te denken, en bovendien lijkt het nog ver weg. Je kunt je er ook geen voorstelling van maken. Voor ons brein is het moeilijk om in het nu al te handelen voor een toekomstige zelf. Daar heeft ons brein geen affiniteit mee. Die toekomstige ik, voelt namelijk helemaal niet als jijzelf. Het is een vreemde, waar je geen verantwoordelijkheid voor voelt. Hierdoor lijken we de voorbereiding op onze toekomst uit te stellen tot het daadwerkelijk zo ver is en we er niet meer omheen kunnen. Voor veel zzp’ers is het dan te laat om nog iets te ondernemen voor hun pensioen en hun later goed in te richten.
Onwetendheid over hoe pensioen opbouwen werkt is ook een overkoepelend thema. Hoeveel tijd is er voor nodig, welke verschillende manieren zijn er beschikbaar om aan een toekomstig vermogen te werken, wat is betrouwbaar? Daarnaast sparen we meestal van geld dat over is aan het einde van de maand. Is er geen geld over, dan wordt er niet gespaard. Voor veel zzp’ers in de culturele en creatieve industrie is sparen dan ook lastig. Hierbij speelt ‘de schaarste theorie’ een belangrijke rol. Wanneer er sprake is van schaarste maken mensen onder stress (meer) korte termijn beslissingen. Schaarste op het gebied van tijd, geld en regievermogen beïnvloeden dit. Voor veel zzp’ers in de culturele en creatieve sector speelt dit een rol bij niet sparen voor later.
Wij zien dit vraagstuk als een belangrijk maatschappelijk vraagstuk wat we met partners uit de culturele en creatieve sector willen beetpakken. Om van de kracht van de sector gebruik te maken om anders naar dit vraagstuk te kijken, te onderzoeken wat nodig is voor een goed later en oplossingen te testen om van te leren. Daarnaast willen we met een consortium van probleemeigenaren samenwerken om het onderzoek en de oplossingen direct te laden landen in de praktijk. Om een zo groot mogelijke impact te maken voor de culturele en creatieve sector! Samen op weg naar een waardevol later!
